ΔΕΝ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ

Η Ελλάδα κατατάχτηκε στην τέταρτη υψηλότερη θέση σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση με 28,1% των ατόμων κάτω των 18 ετών να είναι εκτεθειμένα σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού

Του Θοδωρή Καψάλη*

Συγκλονισμένη δείχνει όλη η χώρα από τα απανωτά επεισόδια ενδοσχολικής και εξωσχολικής βίας των νέων όπως καταγράφονται, σχεδόν καθημερινά, στα πρωτοσέλιδα των μέσων ενημέρωσης. Βία που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας και που τροφοδοτείται από την απαθή μας στάση σε μια σειρά από προβολές της καθημερινότητας (σπίτι, σχολείο, γήπεδο, χώροι διασκέδασης, ηλεκτρονικά παιχνίδια, κοινωνικά δίκτυα, ανεξέλεγκτη πρόσβαση σε ηλεκτρονικές συσκευές κλπ). Βία που δεν φαίνεται να έχει ούτε πάτο ούτε όρια με αποκορύφωμα το ακραίο περιστατικό βιασμού ενός 5χρονου(!) από συμμαθητές του σε νηπιαγωγείο της Αλεξανδρούπολης.

Διανύουμε μια περίοδο όπου η κοινωνία μας βρίσκεται σε διαρκή αποσύνθεση και παρακμή (από τις συνεχείς και μακροχρόνιες κρίσεις και επισφάλειες), ιδεολογικά αποπροσανατολισμένη, θεσμικά αδύναμη, με την οικογένεια διαλυμένη ή αποχαυνωμένη και εμφανώς ανίκανη να προστατεύσει ακόμα και τις αθώες παιδικές ψυχές. Ταυτόχρονα, η χώρα βαδίζει πάνω σε οικονομικά μοντέλα αυστηρά προσηλωμένα στην ευμάρεια των οικονομικών δεικτών αδιαφορώντας για τις δυσμενείς επιπτώσεις τους σε διάφορες κοινωνικές ομάδες. Το πολύ υψηλό επίπεδο φτώχειας στην Ελλάδα μάς δείχνει ότι πάνω από το 1/4 του πληθυσμού της βρίσκεται σε κίνδυνο ή κοινωνικό αποκλεισμό (26,1% - 2.658.400 άτομα, ΕΛΣΤΑΤ 2023). 

Ως εκ τούτου, όλα τα μέτρα που λαμβάνονται εκ μέρους της πολιτείας για την αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας είναι εντελώς αναποτελεσματικά και στοχεύουν περισσότερο στην καταστολή παρά στην πρόληψη. Η μέθοδος δε της τιμωρίας, που προκρίνεται ως λύση, με την αυστηροποίηση του πλαισίου των ποινών θα προσδώσει στο πρόβλημα επιπλέον χαρακτηριστικά (κατηγοριοποίηση, στιγματισμός, περιθωριοποίηση, ένταξη σε παραβατικές ομάδες κλπ) και θα οδηγηθούμε σε επιδείνωση του προβλήματος. Η λύση λοιπόν δεν μπορεί να έρθει βάζοντας φυλακή τα 14χρονα-15χρονα (>9.000 συλλήψεις, Ιαν-Σεπ. 2024) αλλά με το να προστατευθεί η ζωή τους όπως και η ζωή των οικογενειών τους. 

Το να διαπιστώνει κανείς το πρόβλημα δεν αρκεί  για να υπάρξει λύση. Ούτε βεβαίως το να αναπολούμε το παρελθόν της χαμένης, δήθεν, αίγλης της οικογένειας και να φαντασιωνόμαστε πισωγύρισμα και νομιμοποίηση της βίας πάνω στα παιδιά. Χρειάζεται η λήψη γενναίων μέτρων από όλους τους παράγοντες που σχετίζονται με την εμφάνιση και εξάπλωση του φαινομένου. Η δημιουργία δλδ ενός περιβάλλοντος ολιστικής υποστήριξης της οικογένειας -ειδικά των νέων ζευγαριών- και όχι μόνο μέσω κρατικών επιδομάτων και φοροαπαλλαγών θα μπορούσε να είναι μια ελπιδοφόρα προσέγγιση. 

Αν πραγματικά λοιπόν μας ενδιαφέρει να σώσουμε τα παιδιά μας και το μέλλον τους, είναι καιρός να βγούμε από την αδράνεια και να απαιτήσουμε από τους κυβερνώντες πρωτοβουλίες για την έγκαιρη αντιμετώπιση του επικίνδυνου φαινομένου της βίας ανηλίκων. Μέτρα που θα μπορούσαν να έχουν επιπλέον όφελος και στο δημογραφικό πρόβλημα προκειμένου να αρθεί η αυξανόμενη αρνητική στάση των νέων να τεκνοποιήσουν. 

Όλοι αναγνωρίζουμε πόσο κομβικός είναι ο ρόλος της οικογένειας στην εμφάνιση ή όχι αυτών των συμπεριφορών. Το ενδιαφέρον, η αγάπη, η ενσυναίσθηση και η θέσπιση σαφών ορίων θέτουν γερές βάσεις για την σωστή ανάπτυξη των παιδιών και χτίζουν σχέσεις εμπιστοσύνης ανάμεσα σε παιδιά και γονείς. Προϋπόθεση εδώ είναι η σωστή ενημέρωση και εκπαίδευση (π.χ. υποχρεωτικές σχολές γονέων ανά τακτά χρονικά διαστήματα) αλλά και ο συνολικός διαθέσιμος χρόνος, που απαιτείται, ώστε οι γονείς να ασχοληθούν ποιοτικά με τα παιδιά τους. Όμως, η πιστή υπηρέτηση του σημερινού μοντέλου ανάπτυξης με την έλλειψη μέτρων για την αντιμετώπιση της ανεργίας (ειδικά στις γυναίκες και τους νέους), με τη διαρκή αποσάθρωση των εργασιακών δικαιωμάτων και με τους χαμηλούς μισθούς, αποδυναμώνουν περαιτέρω τους δεσμούς της οικογένειας αφού ο αγώνας για την επιβίωση γίνεται πλέον κυρίαρχος στόχος. 

Εδώ το σχολικό περιβάλλον μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάσχεση της επιθετικότητας των νέων διότι μέσα σ΄αυτό αναπτύσσονται κοινωνικά και διαμορφώνουν συμπεριφορές και αξίες. Όμως το εκπαιδευτικό μοντέλο που διαμορφώνεται πλέον (επιλογή σχολείων, συνεχείς εξετάσεις, Pisa, τράπεζα θεμάτων, ΕΒΕ κλπ) δημιουργεί αφόρητη πίεση στα παιδιά για επίτευξη υψηλών σχολικών επιδόσεων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει λανθασμένα σε ακόμα μεγαλύτερο ανταγωνισμό και επιθετική συμπεριφορά από τη μεριά τους.

Ένα παιδί που έρχεται στο σχολείο με έλλειψη αγάπης και ενδιαφέροντος από την οικογένεια ή είναι παραμελημένο ή ανήκει σε ευπαθείς/ευάλωτες ομάδες δεν γίνεται να μείνει ανεπηρέαστο.

Η πολιτεία μπορεί και πρέπει να παρέμβει αποτελεσματικά ώστε να αναγνωριστούν έγκαιρα και να αντιμετωπιστούν με επιτυχία τέτοιες περιπτώσεις (π.χ. ψυχολόγοι σε καθημερινή βάση ειδικά σε μεγάλα σχολεία, 2^η νηπιαγωγός/στα νήπια, υποχρεωτική εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας για αλλοδαπούς μαθητές, ενίσχυση ολοήμερου προγράμματος σε δημοτικό και γυμνάσιο, εκπαίδευση προσωπικού, ίδρυση φορέα αντιμετώπισης σχολικής παραβατικότητας κ.ά).

Το σχολείο γενικότερα, πέρα από τη μάθηση οφείλει να είναι πιο συμμετοχικό, πιο δημοκρατικό, να αναγνωρίζει και να προτεραιοποιεί τις ανάγκες της νεολαίας. Να προάγει την κοινωνική δικαιοσύνη, τη συνεργασία, την ενσυναίσθηση, την αποδοχή στη διαφορετικότητα και την εκπαίδευση στην επίλυση προβλημάτων χωρίς βία. Τα σχολικά προγράμματα π.χ. που προωθούνται από το ΙΕΠ (Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής) όπως είναι τα εργαστήρια δεξιοτήτων προσεγγίζουν εντελώς θεωρητικά ή και καθόλου τα ζητήματα αυτά. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη επαναξιολόγησή τους ώστε να συμπεριλαμβάνουν πιο στοχευμένες δράσεις με ειδικούς επιστήμονες και με την ενεργή συμμετοχή των μαθητών αλλά και των οικογενειών τους.

Οι παρεμβάσεις της πολιτείας δεν μπορεί να μην περιλαμβάνουν και μια σειρά από γενναία οικονομικά μέτρα στήριξης της οικογένειας. Η μέθοδος της ασπιρίνης (επιδοματική πολιτική, φοροαπαλλαγές κλπ) δεν είναι θεραπευτική. Αντιθέτως, κρύβει τα προβλήματα κάτω από το χαλί και τα πολλαπλασιάζει. 

Ενδεικτικά μέτρα οικονομικής στήριξης της ελληνικής οικογένειας και των νέων ζευγαριών:

Ø    προστασία της Α΄ κατοικίας,

Ø    ρύθμιση χρεών σε τράπεζες, εφορίες κλπ,

Ø    δωρεάν υγειονομική περίθαλψη,

Ø    δωρεάν πρόσβαση σε δημόσιες και ιδιωτικές δομές υποστήριξης,

Ø    σταθερή εργασία με ικανοποιητικές απολαβές (για άντρες και γυναίκες),

Ø    τήρηση σταθερού ωραρίου και 8ωρου εργασίας,

Ø    άδειες ανατροφής και στους δύο γονείς με επιπλέον επίδομα,

Ø    ενίσχυση των υποδομών των δήμων με βρεφικούς/παιδικούς σταθμούς,

Ø    θεσμοθέτηση του οικογενειακού συμβούλου κ.ά. 

Η υιοθέτηση των παραπάνω μέτρων θα άλλαζε σίγουρα προς το θετικότερο ακόμα και την αρνητική αντίληψη που έχουν τα νέα ζευγάρια ώστε να δημιουργήσουν οικογένειες με παιδιά. Κυρίως θα μετέδιδε την ελπίδα ότι τα πράγματα θα καλυτερεύσουν στο μέλλον.

Κι επειδή κάποιοι θα ισχυριστούν ότι η χώρα δεν έχει αντέχει οικονομικά για τέτοιου είδους παρεμβάσεις η απάντηση είναι ότι ο χρόνος τελειώνει για την Ελλάδα. Αν λάβουμε υπόψη το δημογραφικό πρόβλημα που μας κατατάσσει στην πρώτη 6άδα των πλέον γηρασκουσών χωρών παγκοσμίως τότε και το μέλλον της ελληνικής οικονομίας είναι μάλλον δυσοίωνο. 

Ο ρυθμός γήρανσης του πληθυσμού η Ελλάδα «έτρεξε» πιο γρήγορα από όλες τις χώρες της ΕΕ. Συγκεκριμένα, η αύξηση της μέσης ηλικίας του πληθυσμού μεγάλωσε κατά 4 έτη την περίοδο 2014-2024. (Eurostat, Ο.Τ., 2025)

Αν πραγματικά νοιαζόμαστε είναι ώρα να βάλουμε ΤΩΡΑ τις προτεραιότητες. Ολιστική προσέγγιση και προστασία της ελληνικής οικογένειας και των νέων ζευγαριών είναι η απάντηση στα προβλήματα τόσο κατά της γήρανσης του πληθυσμού όσο και κατά της εξάλειψης της νεανικής βίας και παραβατικότητας.

* Ο Θοδωρής Καψάλης είναι εκπαιδευτικός-ΠΕ11