Η φωτογραφία είναι από τη μεγάλη φωτιά της Αλεξανδρούπολης
τα όμορφα πευκοδάση όμορφα καίγονται! (και μαζί με αυτά άνθρωποι και χωριά!)
γράφει ο Αθανάσιος
φίλες και φίλοι, καλη σας μέρα
ΜΠΟΡΕΙ κάποιος να βάλει φωτιά και να κάψει δάσος με πλατάνια; Δεν θα μπορέσει, όσο και να προσπαθήσει. Δάσος με καστανιές; Όχι, δεν θα μπορέσει. Δάση μαύρης πεύκης και ελάτης, που φυτρώνουν ψηλά, πάνω από τα 900 μέτρα, με συνεχή υγρασία και κρύο; Όχι, δεν θα μπορέσει. Δάσος με βελανιδιές; Δεν θα μπορέσει. Λεύκες και ιτιές και σκλήθρα; Ούτε να το σκεφτεί. Το μεγαλύτερο μέρος των δασών στην Ελλάδα δεν καίγεται, δεν γίνεται να καεί, γιατί δεν μπορεί να πάρει φωτιά και να καεί ο κορμός των δέντρων. Μπορεί να καεί η βλάστηση του εδάφους σε όλα αυτά τα είδη των δασών αλλά η φωτιά σβήνει, δεν έχει μεγάλη διάρκεια και ισχύ ώστε να κάψει χοντρούς κορμούς. Ποια δάση καίγονται; Τα πευκοδάση που υπάρχουν σε χαμηλά υψόμετρα, πεδιάδες και παραθαλάσσιες περιοχές – η χαλέπιος και η τραχεία πεύκη. Γιατί αυτού του είδους τα πεύκα παίρνουν φωτιά εύκολα, καίγονται τόσο γρήγορα, από τον κορμό μέχρι τη κορυφή; Και γιατί μεταδίδουν τη φωτιά για να καούν όλα, να μην μείνει τίποτα; Γνωρίζετε ότι κάτω από αυτά τα πεύκα δεν φυτρώνει τίποτα, δεν υπάρχει πράσινη βλάστηση (παρά μόνο σε ξέφωτα) αλλά η γη είναι καλυμμένη με ένα στρώμα πευκοβελονών (πούσια) που το πάχος τους φτάνει και μέχρι τα είκοσι εκατοστά και είναι η πιο εύφλεκτη ύλη που υπάρχει στην ελληνική φύση; Δεν είναι πολύ παράξενο; Έχετε δει να εκφενδονίζονται φλεγόμενα κουκουνάρια σε μεγάλη απόσταση, δέκα και είκοσι μέτρα; Με το που πέφτει αυτό το φλεγόμενο κουκουνάρι πάνω σε πεύκο, αυτό λαμπαδιάζει μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα και με τη σειρά του εκσφενδονίζει τα δικά του φλεγόμενα βλήματα. Έχετε δει καμένο πευκοδάσος μετά από τρία χρόνια; Είναι γεμάτο μικρά πευκάκια! Υπάρχει και κάτι ακόμα παράξενο: από το 1945 μέχρι σήμερα, η έκταση που καλύπτουν τα δάση αυξάνεται διαρκώς! Θα το γνωρίζετε, δε μπορεί! Γιατί; Γνωρίζετε ότι μόνο το 1-2% των δασικών πυρκαγιών οφείλεται σε εμπρησμό;
ΣΥΝΟΨΙΖΩ τα τρία ζητήματα που έθιξα: καίγονται μόνο τα πευκοδάση, που φύονται σε ημιορεινές και πεδινές περιοχές και που αποτελούν ένα μικρό μέρος της συνολικής έκτασης των δασών, αυξάνεται η έκταση των δασών, παρ΄όλα τα εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια στρέμματα που καίγονται κάθε χρόνο, μόνο το 1-2% των δασικών πυρκαγιών οφείλεται σε εμπρησμό. Θα σας φανούν παράδοξα όλα αυτά αλλά είναι κοινός τόπος, βασικές γνώσεις της δασοπονίας και δασολογίας – η γυναίκα μου είναι δασοπόνος (έχει εργαστεί έξι μήνες!).
ΑΚΟΥΩ να λένε, έχουμε εξοχικό μέσα στα πεύκα, το σπίτι μας είναι μέσα στο πεύκα. Δεν θα είναι για πολύ – θα το δείτε μια μέρα να καίγεται και θα κλαίτε αλλά θα είναι αργά. Υπάρχουν δύο βασικοί κανόνες που αφορούν σχέση των πευκοδασών με τον άνθρωποι και τον δομημένο χώρο (αστεακό, είτε είναι οικισμός είτε είναι πόλη). Ο πρώτος: όπου υπάρχουν πευκοδάση, δεν πρέπει να υπάρχουν σπίτια ή άλλα κτίρια και κατασκευές, δεν πρέπει να ζουν και να εργάζονται άνθρωποι. Ο δεύτερος: μεταξύ δάσους και οικισμών/πόλεων πρέπει να υπάρχει μια ζώνη πλάτους εκατό μέτρων χωρίς πεύκα, για να προστατευθεί ο οικισμός και η πόλη – το πευκοδάσος θα καεί μια μέρα έτσι κι αλλιώς και σε λίγα χρόνια θα αναγεννηθεί. Θα πρέπει λοιπόν, για να δημιουργηθεί αυτή η ζώνη, τα πεύκα να κοπούν χωρίς έλεος κι όποιος οικολόγος ή όποιος άλλος διαμαρτυρηθεί, να υποχρεωθεί να παρακολουθήσει σεμινάριο δοσοπονίας/δασολογίας κι αν δεν στροφάρει να ξαναπάει Δημοτικό, στην πρώτη τάξη μάλιστα.
ΑΥΤΟΙ οι δύο κανόνες, φίλες και φίλοι, αγνοούνται και παραβιάζονται συνεχώς και αδιαλείπτως. Οι συνέπειες είναι τρομακτικές. Θα θυμάστε τι έγινε στο Μάτι, πριν λίγα χρόνια με τους 100 και βάλε φρικούς θανάτους! Δεν θα πέθαινε ούτε ένας, εάν είχαν εφαρμοστεί αυτοί οι δύο κανόνες. Εφαρμόστηκαν μετά από αυτή την τραγωδία; Όχι, βέβαια. Θα εφαρμοστούν; Όχι, βέβαια. Θα καίγονται κάθε χρόνο σπίτια και στάνες και αποθήκες και χωριά, κάθε χρόνο θα έχουμε νεκρούς – δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία. Τα γνωρίζουν όλα αυτά οι κρατικές αρχές; Και βέβαια τα γνωρίζουν. Εάν εφαρμοστούν, θα έχουμε υποχώρηση του ΑΕΠ, άρα περιορισμό της επιχειρηματικότητας, άρα μείωση κερδών. Δε συμφέρει – είναι καλύτερα να καίγονται τα δάση, η χλωρίδα και η πανίδα, σπίτια και χωριά, να καίγονται άνθρωποι.
ΕΑΝ πέσει κεραυνός σε δάσος βελανιδιάς (δρυός), θα καεί αστραπιαία μία μόνο βελανιδιά· εάν πέσει σε πεύκο, όπως έγινε πριν λίγες μέρες στον νότιο Έβρο, θα καεί όλο το πευκοδάσος και κανένας δεν μπορεί να σταματήσει τη φωτιά. Το πεύκο είναι βουτηγμένο στο ρετσίνι (ρητίνη), μια πολύ εύφλεκτη ουσία. Το πεύκο δεν παράγει το ρετσίνι για να φτιάχνουν οι άνθρωποι βερνίκι και νέφτι, το παράγει για να αυτοπυρποληθεί. Εάν δεν ζούσε ούτε ένας άνθρωπος στην Ελλάδα, τα πευκοδάση θα καίγονταν και πάλι: κάθε πενήντα χρόνια, το πευκοδάσος αυτοπυρπολείται – με τη βοήθεια κεραυνού ή τριβής κλαδιών το καλοκαίρι. Το πεύκο έχει εξελιχτεί ώστε όταν γεράσει να καεί. Φύεται σε φτωχά εδάφη, ασβεστολιθικά, η στάχτη λιπαίνει το έδαφος και μετά δυο τρία χρόνια χιλιάδες μικρά πευκάκια ξαναφυτρώνουν – για να καούν κι αυτά μια μέρα, όταν γεράσουν. Η συνύπαρξη ανθρώπου και πευκοδάσους περιορίζει δραστικά αυτό το χρονικό διάστημα.
ΤΟ περιορίζει λόγω αμέλειας και ατυχημάτων, που είναι και οι κυριότερες αιτίες για τις δασικές πυρκαγιές. Σπινθήρες από τις κολόνες της ΔΕΗ είναι η αιτία πολλών πυρκαγιών – όπως στο Μάτι. Εάν πέσει τσιγάρο αναμμένο σε πευκοβελόνες, κάνει ζέστη και φυσάει, είναι βέβαιο ότι το πευκοδάσος θα καεί. Οι εκδηλώσεις της αμέλειας είναι πολλές και δεν υπάρχει λόγος να τις αναφέρουμε. Μόνο το 1-2% των πυρκαγιών οφείλεται σε εμπρησμό. Οι αιτίες των πυρκαγιών είναι πολλές αλλά η βασικότερη είναι η αμέλεια και η απροσεξία, η άγνοια και η αδιαφορία σε συνθήκες συνύπαρξης ανθρώπου και πευκοδάσους. Από το 1975 μέχρι το 2020 υπήρξαν 60.000 δασικές πυρκαγιές. Το 2000 κάηκαν 1.560.000 στρέμματα! Το 2002 και το 2003 κάηκαν 82.000 και 84.000 αντίστοιχα! Το 2005 κάηκαν 88.000· το 2007 2.623.000 στρέμματα, η χειρότερη χρονιά – θα δούμε εάν το 2023 θα είναι ακόμα χειρότερη. Τη δεκαετία 1980-9, κάηκαν κατά μέσο όρο 500.000 στρέμματα το χρόνο. 1990-9: 400.000 το χρόνο· 2000-9: 570.000· 2010-9: 250.000 στρέμματα κατ΄ έτος – από 0,9% μέχρι ο,4% της συνολικής δασικής έκτασης κάθε χρόνο, μέσος όρος. Από το 1980 μέχρι το 2019, 40 χρόνια, 19 χρονιές κάηκαν μέχρι 300.000 στρέμματα. Δύο χρονιές, 1 εκ. στρέμματα. Μια άλλη χρονιά, 1.560.000 στρέμματα, μία φορά, 2.623.000 στρέμματα. Το 2019 κάηκαν 162.758 στρέμματα, φέτος μπορεί και πάνω από 2 εκ. Γιατί; Είναι πολύ απλό: όσο πιο ζεστό το καλοκαίρι, τόσο πιο πολλές πυρκαγιές, τόσο πιο πολλά καμμένα στρέμματα πευκοδάσους. Εάν στα επόμενα 10 χρόνια όλα τα καλοκαίρια είναι ζεστά, όπως το φετινό, θα καούν όλα τα πευκοδάση και δεν θα έχουμε πια πυρκαγιές!
ΤΟ 1980 τα δάση κάλυπταν το 18% της συνολικής έκτασης της Ελλάδας. Το 1990, το 25,6%! Πολύ μεγάλη αύξηση. Το 2020, 31, 5%, πάνω από 40 εκ. στρέμματα. Αν και ο ρυθμός αύξησης έχει επιβραδυνθεί, η αύξηση συνεχίζεται, αναμένεται όμως να σταματήσει στις επόμενες δύο δεκαετίες. Οι αριθμοί αυτοί αφορούν το δάσος με τη στενή σημασία του όρου – τα δάση με τα δέντρα. Με την ευρεία σημασία, συμπεριλαμβανομένων των θαμνώνων (πουρνάρια, λόγου χάριν), των ορεινών λιβαδιών και των αλπικών περιοχών (πάνω από τα δάση, σε υψόμετρο πάνω από 1.500 μέτρα), η έκταση αυτή αγγίζει το 50%, πάνω από 60 εκ. στρέμματα. Δεν είναι παράξενο – το 70% της Ελλάδας είναι ορεινό και ημιορεινό. Γιατί αυξήθηκε και συνεχίζει να αυξάνεται η συνολική δασική έκταση; Είναι γνωστός ο λόγος. Δεν καλλιεργούνται πια εκατομμύρια στρέμματα σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές, όπου εκατοντάδες χωριά είναι τώρα ακατοίκητα και θα γίνουν πολύ περισσότερα τα επόμενα είκοσι χρόνια. Τα χωράφια αυτά έγιναν ό,τι ήταν πριν: δάση. Δάση που οι άνθρωποι με πολύ μεγάλο κόπο ξεχέρσωσαν και καλλιεργούσαν για να παραγάγουν την τροφή τους. Εδώ στο χωριό που ζω, πριν τέσσερις δεκαετίες καλλιεργούνταν 6.000 στρέμματα – τώρα μόνο 200, και πολλά λέω. Όλα αυτά τα στρέμματα έγιναν δάση, τα βλέπω από το μπαλκόνι του σπιτιού.
ΤΑ πευκοδάση θα καίγονται και κανένας δεν μπορεί να σταματήσει αυτή την απολύτως φυσιολογική διαδικασία. Εκείνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να σταματήσουμε εμείς να τα βάζουμε φωτιά και να τα καίμε, από αμέλεια κυρίως, από αδιαφορία και απροσεξία. Και μπορούμε να εξαλείψουμε τελείως τις καταστροφικές και φονικές συνέπειες των πυρκαγιών μόνο εάν εφαρμόσουμε αυστηρά και αποφασιστικά, όσο γίνεται πιο σύντομα, τους δύο κανόνες της συνύπαρξης πευκοδάσους και ανθρώπου: όπου υπάρχει πευκοδάσος, δεν υπάρχει και δεν δραστηριοποιείται ο άνθρωπος, και: ζώνη πλάτους 100 μέτρων χωρίς πεύκα κοντά στους οικισμούς και της πόλης. Θα εκκενώνονταν το νοσοκομείο της Άλεξπολ εάν υπήρχε αυτή η ζώνη; Όχι, βέβαια!
ΝΑ πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας: να πάρουμε τα αλυσοπρίονα και να μην αφήσουμε πεύκο για πεύκο κοντά στα σπίτια μας, στα χωριά μας, στα νοσοκομεία μας και στις πόλεις μας σε βάθος εκατό μέτρων. Τι να την κάνουμε αυτή τη γη; Κοινοτικούς οπωρώνες και λαχανόκηπους, να τρώμε φρέσκα, καθαρά και πολύ φτηνά φρούτα και λαχανικά.
